Trà rễ xáo tam phân – Thảo mộc quý không phải ai cũng biết

Trà rễ xáo tam phân, được chế biến từ rễ cây xáo tam phân (có tên khoa học: Paramignya trimera), là một loại thảo dược nổi bật trong y học cổ truyền Việt Nam. Với các công dụng tiềm năng như hỗ trợ điều trị ung thư, cải thiện chức năng gan và tăng cường sức đề kháng, loại trà này đã trở thành lựa chọn phổ biến cho những ai tìm kiếm giải pháp sức khỏe tự nhiên.

Xáo tam phân là gì?

Xáo tam phân, còn được gọi là “thần xạ” hoặc “cây thuốc mọi,” là một loài thực vật thuộc họ Cam (Rutaceae), có tên khoa học là Paramignya trimera. Đây là loại cây bụi leo, thân có gai, mọc tự nhiên ở các tỉnh Nam Trung Bộ như Khánh Hòa, Ninh Thuận và Phú Yên. Trong y học cổ truyền Việt Nam, xáo tam phân được sử dụng để điều trị các bệnh về gan, viêm nhiễm và suy nhược cơ thể. Đặc biệt, rễ cây là bộ phận được ưa chuộng nhất nhờ hàm lượng hoạt chất cao, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe.

Cây xáo tam phân thường được thu hái quanh năm, với rễ được đào lên, rửa sạch, thái lát mỏng và phơi khô để chế biến thành trà hoặc các bài thuốc khác. Sự phổ biến của trà xáo tam phân ngày nay đến từ các nghiên cứu sơ bộ cho thấy tiềm năng hỗ trợ điều trị ung thư và bảo vệ gan, khiến nó trở thành một lựa chọn thảo dược đáng chú ý.

Tại sao rễ xáo tam phân được ưa chuộng làm trà?

Rễ xáo tam phân được ưa chuộng hơn các bộ phận khác của cây nhờ chứa hàm lượng cao các hoạt chất sinh học như flavonoid, coumarin, alkaloid, saponin và triterpenoid. Những hợp chất này mang lại các đặc tính chống oxy hóa, kháng viêm và bảo vệ gan, giúp rễ cây trở thành nguyên liệu lý tưởng để chế biến trà. Theo y học cổ truyền, rễ có vị đắng nhẹ, hậu ngọt, tính bình, mùi thơm dịu từ tinh dầu, phù hợp để sắc nước uống hoặc pha trà.

So với thân và lá, rễ có màu vàng đậm, chứa nhiều tinh dầu hơn, và được nghiên cứu cho thấy hiệu quả mạnh hơn trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh lý nghiêm trọng như ung thư và viêm gan. Ngoài ra, rễ dễ chế biến thành dạng khô hoặc túi lọc, tiện lợi cho người dùng hiện đại, như sản phẩm POMTea túi lọc, được chứng nhận OCOP 4 sao tại Khánh Hòa.

Thành phần hóa học & Cơ chế tác dụng

Thành phần hóa học

Rễ xáo tam phân chứa nhiều hợp chất sinh học quan trọng, được nghiên cứu bởi các nhà khoa học Việt Nam và quốc tế. Dưới đây là các thành phần chính:

• Flavonoid: Chống oxy hóa, giảm viêm, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do.
• Coumarin: Ức chế tế bào ung thư, hỗ trợ giải độc gan.
• Alkaloid: Tăng cường miễn dịch, cải thiện sức khỏe tổng thể.
• Saponin: Hỗ trợ sức khỏe tim mạch và hệ tiêu hóa.
• Triterpenoid: Có tiềm năng kháng ung thư và chống viêm.

Theo nghiên cứu của Viện Dược liệu Việt Nam, rễ chứa hàm lượng flavonoid và coumarin cao hơn thân và lá, khiến nó trở thành bộ phận được sử dụng phổ biến nhất.

Cơ chế tác dụng

Các hoạt chất trong rễ xáo tam phân mang lại nhiều lợi ích sức khỏe thông qua các cơ chế sau:

• Chống oxy hóa: Flavonoid trung hòa các gốc tự do, giảm nguy cơ đột biến tế bào dẫn đến ung thư.
• Kháng viêm: Coumarin, như ostruthin và ninhvanin, ức chế sản xuất nitric oxide (NO) và prostaglandin E2 (PGE2) bằng cách giảm biểu hiện của iNOS và COX-2, giúp giảm viêm.
• Bảo vệ gan: Các hợp chất trong rễ hỗ trợ giải độc gan, giảm men gan và bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương do paracetamol, theo nghiên cứu của Nguyễn Mạnh Cường.
• Ức chế tế bào ung thư: Coumarin và triterpenoid kích thích apoptosis (tự hủy) và ức chế angiogenesis (hình thành mạch máu nuôi khối u), đặc biệt hiệu quả trên các dòng tế bào ung thư gan (Hep-G2), ung thư vú (MDA MB231) và ung thư đại tràng (HTC116).

Nghiên cứu về xáo tam phân:

Nghiên cứu về xáo tam phân chủ yếu được thực hiện tại Việt Nam, với các công trình nổi bật:

• 2013: Nguyễn Minh Khởi và cộng sự xác định phân đoạn n-hexane từ rễ có hoạt tính chống ung thư gan với IC50 39,61 µg/ml.
• 2015: Nguyễn Mạnh Cường nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan trên mô hình chuột bị tổn thương gan do paracetamol.
• 2017: Cường và cộng sự công bố về coumarin kháng viêm từ rễ xáo tam phân, mở ra tiềm năng điều trị bệnh viêm thần kinh.

Tuy nhiên, các nghiên cứu chủ yếu ở giai đoạn in vitro và trên động vật, cần thêm thử nghiệm lâm sàng trên người để xác nhận hiệu quả.

Công dụng chính của trà rễ xáo tam phân

Trà rễ xáo tam phân mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, được ghi nhận trong y học cổ truyền và nghiên cứu hiện đại:

Hỗ trợ chức năng gan, giải độc

Rễ xáo tam phân giúp giải độc gan, giảm men gan và hỗ trợ điều trị viêm gan B, xơ gan cổ trướng. Nghiên cứu cho thấy các hợp chất flavonoid và coumarin bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương và cải thiện chức năng gan.

Tăng cường hệ tiêu hóa

Trà xáo tam phân kích thích ăn ngon, cải thiện tiêu hóa, đặc biệt hữu ích cho người suy nhược hoặc phụ nữ sau sinh. Alkaloid và saponin hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả hơn.

Ức chế tế bào ung thư

Theo wikipedia các nghiên cứu sơ bộ cho thấy rễ xáo tam phân có khả năng ức chế năm dòng tế bào ung thư: ung thư gan (Hep-G2), ung thư vú (MDA MB231), ung thư đại tràng (HTC116), ung thư buồng trứng (OVCAR-8) và ung thư cổ tử cung (Hela). Tuy nhiên, hiệu quả trên người cần thêm nghiên cứu lâm sàng ().

Lợi ích khác

• An thần: Hương thơm dịu từ tinh dầu giúp giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ.
• Chống mệt mỏi: Tăng cường sức khỏe tổng thể, giảm cảm giác mệt mỏi.

Cách chế biến & liều dùng trà rễ xáo tam phân

So sánh phương pháp chế biến

• Sắc nước: Dùng 100g rễ tươi hoặc 50g rễ khô, sắc với 2 lít nước, đun nhỏ lửa đến khi còn 1 lít. Có thể sắc lần hai với 1,5 lít nước.
• Túi lọc: Pha 2-5g túi lọc với 200ml nước sôi, để 5 phút.
• Pha phin: Ít phổ biến, nhưng có thể dùng 5-10g rễ khô, pha như cà phê phin.

Liều lượng khuyến nghị & tần suất uống

• Người khỏe mạnh: 1-2 túi lọc/lần, 2-3 lần/ngày, uống sau bữa ăn.
• Người bệnh gan: 2-3 túi lọc/lần, 3 lần/ngày, theo dõi chức năng gan.
• Tần suất: Uống liên tục 1-3 tháng, nghỉ 1-2 tuần trước khi tiếp tục.

Công thức kết hợp với dược liệu khác

• Kết hợp với cam thảo và atiso: Tỉ lệ 50% xáo tam phân, 30% cam thảo, 20% atiso, pha với 500ml nước sôi, uống trong ngày để tăng hiệu quả giải độc gan.
• Kết hợp với nấm linh chi: Dùng 10g rễ xáo tam phân và 5g nấm linh chi, sắc với 1 lít nước, uống để hỗ trợ miễn dịch.

Chống chỉ định & lưu ý an toàn trà rễ xáo tam phân

Đối tượng không nên sử dụng

• Phụ nữ mang thai: Chưa có nghiên cứu xác nhận an toàn.
• Người huyết áp thấp: Có thể làm giảm huyết áp thêm.
• Người mắc bệnh tim mạch hoặc rối loạn tiêu hóa: Cần thận trọng do tính chất hoạt chất

Khuyến cáo tương tác thuốc

Trà xáo tam phân có thể tương tác với các thuốc sau, cần tránh dùng chung:

1. Thuốc chống đông máu (Warfarin)
2. Corticoid (Prednisone)
3. Thuốc điều trị tiểu đường (Metformin)
4. Thuốc hạ huyết áp (Amlodipine)
5. Thuốc an thần (Diazepam)
6. Thuốc kháng sinh (Ciprofloxacin)

Tác dụng phụ có thể gặp

Mặc dù xáo tam phân có độc tính thấp, một số người có thể gặp:

• Buồn nôn hoặc khó chịu nếu dùng liều cao.
• Hạ huyết áp nhẹ ở người nhạy cảm.
• Dị ứng nhẹ ở người có cơ địa mẫn cảm.

So sánh rễ với thân – lá cây xáo tam phân

Bảng so sánh thành phần, tác dụng

Khi nào chọn rễ, khi nào chọn thân – lá

• Chọn rễ: Khi cần điều trị các bệnh nghiêm trọng như ung thư, viêm gan, hoặc giải độc gan, do rễ có hiệu quả mạnh hơn.
• Chọn thân – lá: Dùng cho mục đích phòng ngừa, tăng cường sức khỏe hoặc khi rễ không có sẵn, nhưng hiệu quả thấp hơn.

Kết luận

Trà xáo tam phân là một giải pháp thảo dược đầy tiềm năng, kết hợp giữa y học cổ truyền và nghiên cứu hiện đại. Với các hoạt chất như flavonoid và coumarin, trà rễ xáo tam phân hỗ trợ sức khỏe gan, tăng cường miễn dịch và có tiềm năng chống ung thư. Tuy nhiên, để sử dụng an toàn, người dùng cần tuân thủ liều lượng, tránh tương tác thuốc và chọn sản phẩm từ nguồn uy tín. Hãy liên hệ ngay với Việt Care để được tư vấn và giải đáp thắc mắc.